Współczesność

Do 1945 r. umiejętność wykonywania haftu na elementach stroju przekazywana była przede wszystkim z pokolenia na pokolenie. Po II wojnie światowej kujawski haft przestaje być powszechnie stosowany. Wraz z zanikiem strojów ludowych zaczęło ginąć także jego zdobnictwo. Na przełomie lat 40. i 50. XX w., jedynie najstarsze Kujawianki zachowywały czepiec i czasami fartuch „na ostatnią drogę”. W pierwszych powojennych latach Muzeum Kujawskie we Włocławku podjęło się przedsięwzięcia ratowania haftu kujawskiego, korzystając z pomocy żyjących jeszcze nestorek tej dziedziny rękodzieła ludowego. Przeprowadzone zostały liczne kursy, a instruktorkami były najlepsze hafciarki oraz osoby związane z muzeami w Toruniu i Włocławku: Halina Mikułowska, Henryka Królikowska i Helena Kuczyńska. W wyniku tych działań już pod koniec lat 50. coraz więcej kobiet znów zaczęło haftować. Organizowano także kursy w wielu miejscowościach regionu, cieszące się ogromną popularnością. W tym okresie nadal funkcjonował także przekaz międzypokoleniowy, choć już nie w takim wymiarze jak dawniej.

W 1956 r. ogłoszono pierwszy konkurs na haft w Muzeum we Włocławku, w późniejszym czasie zaczęto je także organizować w Muzeum w Inowrocławiu. Od lat 70. XX w. podobne działania podjęła także Spółdzielnia Pracy Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Sztuka Kujawska” we Włocławku, zatrudniająca chałupniczki po kursach haftu, które odtwarzały kujawskie wzornictwo na współczesnych wyrobach. Dzięki temu, kujawski haft przetrwał, a dla wielu kobiet stał się życiową pasją. Najlepsze w tej dziedzinie twórczynie, dokonały ewolucji przeniesienia dawnych wzorów i ich kompozycji na współczesne formy, głównie bieliznę stołową. Ponadto, zdobnictwo stroju ludowego powróciło także w kostiumach scenicznych, w których występują zespoły folklorystyczne podczas festiwali i festynów oraz twórczynie kujawskie na różnego rodzaju imprezach promujących rodzimą sztukę i rękodzieło.

Umiejętność haftowania, dobór motywów i tworzenie kompozycji są podstawą trwania kujawskiego zdobnictwa na tkaninach. Adaptacje na bieliźnie stołowej nawiązują do wyszyć na fartuchach czy halkach. Obecnie niektóre twórczynie przenoszą hafty na zupełnie nowe formy takie jak współczesne bluzki kobiece, serwetki do koszyczków ze święconym czy fartuszki kelnerskie.

Na Kujawach Wschodnich najważniejsze ośrodki hafciarskie to: Radziejów, Osięciny, Kowal, Brześć Kujawski, Włocławek, Śmiłowice. W końcu XIX w. inicjatorką ośrodka w Radziejowie była Joanna Chmielewska (1875-1954).

W okresie powojennym najbardziej zasłużone hafciarki to Genowefa Giergielewicz (1924-2018) z Gołaszewa, Genowefa Kurant (1920-2001) z Brześcia Kujawskiego, Janina Paradowska (1918-2003) z Kowala, Maria Szewczyk (1901-1995) ze Śmiłowic. Z Radziejowa pochodziły: Stanisława Ignasiak (1908-1984), Stanisława Karpińska (1911-1985), Zofia Lewandowska (1914-1989), Leokadia Machtyl (1916-2007), Lucyna Nowacka (1889-1961), Kazimiera Polankiewicz (1903-1963), Krystyna Wojciechowska (1919-2010). Z Włocławka: Regina Majchrzak (1934-2018), Beata Polnisiak (1964-2018), Grażyna Świątek (1952-2018), Krystyna Włodkowska (1939-2007).

W okresie powojennym najbardziej zasłużone hafciarki to Genowefa Giergielewicz (1924-2018) z Gołaszewa, Genowefa Kurant (1920-2001) z Brześcia Kujawskiego, Janina Paradowska (1918-2003) z Kowala, Maria Szewczyk (1901-1995) ze Śmiłowic. Z Radziejowa pochodziły: Stanisława Ignasiak (1908-1984), Stanisława Karpińska (1911-1985), Zofia Lewandowska (1914-1989), Leokadia Machtyl (1916-2007), Lucyna Nowacka (1889-1961), Kazimiera Polankiewicz (1903-1963), Krystyna Wojciechowska (1919-2010). Z Włocławka: Regina Majchrzak (1934-2018), Beata Polnisiak (1964-2018), Grażyna Świątek (1952-2018), Krystyna Włodkowska (1939-2007).

Do chwili obecnej czynnymi hafciarkami, działającymi we Włocławku są Irena Najdek (1933), Zofia Szmajda-Mierzwicka (1926), Krystyna Zagrabska (1963) oraz Zofia Bielecka (1940). Znanymi w środowisku twórczym hafciarkami, niedziałającymi obecnie, są także Maria Nowak (1940) z Osięcin, Róża Polewska (1964) z Szatek, Bożena Sobczak (1953) z Gołaszewa i Jadwiga Reska (1944) z Radziejowa.

Najważniejsze ośrodki hafciarskie na Kujawach Zachodnich to: Strzelno, Kruszwica, Inowrocław, Pakość, Kobylniki, Sławsk Wielki oraz Piechcin. Do najbardziej zasłużonych hafciarek należała Maria Patyk (1924-2011), która utworzyła ważny ośrodek w Sławsku Wielkim. Z tego ośrodka do najwybitniejszych należały: Barbara Kawalerska (1947-2015), Cecylia Turkowska (1929-2011), Maria Wudzińska (1913-2009).

Kontynuują działalność hafciarską uczennice Marii Patyk: Małgorzata Barnat (1960) z Łubianki, Jadwiga Bogdanowicz (1948), Małgorzata Sobota (1953), Agnieszka Wolsza (1928) z Inowrocławia, Teresa Barcińska (1956), Henryka Derezińska (1947), Helena Janczyszyn (1952) i Jadwiga Turkowska (1959) z Kobylnik, Krystyna Barczykowska i Grażyna Kasza (1957) ze Strzelna, Elżbieta Pastuch (1948) ze Sławska Wielkiego, Elżbieta Staszak (1948) z Pakości, Ewa Jankowska (1957) z Piechcina. Zakończyły już działalność hafciarską Jadwiga Kowalska (1928) z Piecek, Zofia Matuszak (1923) z Kruszwicy, Wanda Pieczyńska (1924) ze Sławska Wielkiego i Róża Waszak (1949) z Kobylnik.

Zofia Szmajda

15

Teresa Barcinska

14

Malgorzata Sobota

13

Malgorzata Barnat

12

Krystyna Zagrabska

11

Krystyna Barczykowska

10

Jadwiga Turkowska

9

Jadwiga Bogdanowicz

8

Irena Najdek

7

Henryka Derezinska

6

Helena Janczyszyn

5

Grazyna Kasza

4

Ewa Jankowska

3

Elzbieta Staszak

2

Elzbieta Pastuch

1